De woningbouw uit de jaren zeventig en tachtig is een grote tegenbeweging op de wederopbouwperiode en de modernistische stedenbouw. Dit zien we terug in de architectuur en stedenbouw in Nieuwegein.
Het modernisme van de jaren ‘60
In Jutphaas staan grote flatgebouwen, zoals aan het Van Herwijnenplantsoen en Wenckebachplantsoen. Deze flatgebouwen zijn onderdeel van de modernistische stedenbouw uit de jaren zestig. De modernistische stedenbouw heeft een open verkaveling: de gebouwen staan los in een parkachtige omgeving en er is stempelwerking toegepast. Dit houdt in dat dezelfde gebouwen in patronen ten opzichte van elkaar staan. Omdat de gebouwen op precies dezelfde manier en met dezelfde materialen gebouwd zijn, kon er snel en massaal gebouwd worden, wat nodig was vanwege de woningnood.
Terug naar de menselijke maat in de jaren ’70 en ’80
In 1971 fuseerden de gemeentes Jutphaas en Vreeswijk tot de gemeente Nieuwegein en werd Nieuwegein aangewezen als groeikern om de groei van Utrecht op te kunnen vangen. De architecten in de jaren zeventig en tachtig hadden andere idealen: de strak vormgegeven modernistische stad werd vervangen door kleinschalige bebouwing met een dorps karakter en georganiseerd rond woonerven. De architecten ontworpen vaak in de structuralistische stijl.
Het structuralisme is een reactie op de voorgaande bouwstijlen: het traditionalisme, brutalisme en Nieuwe Bouwen, samen ook wel de Nieuwe Zakelijkheid of functionalisme genoemd. Architecten vonden de gebouwen van de Nieuwe Zakelijkheid te eenvormig, grootschalig en anoniem. In het structuralisme komt er meer aandacht voor de maatschappelijke effecten van ontwerpen en de menselijke maat/schaal (meer bouwen voor de mens als individu met een sociaal netwerk). Deze menselijke maat werd vaak gerealiseerd door een herhaling van aan elkaar gekoppelde woningen of woonerven.
In dit jubileumjaar bepaalt de gemeente samen met de inwoners welke bouwwerken uit de periode 1965-1990 (de Post 65 periode) bijzonder zijn voor de stad. Ruim 800 Nieuwegeiners stemden via een vragenlijst op de bouwwerken die zij het meest monumentwaardig vinden. Uiteindelijk besluit het college van Burgemeester en Wethouders welke bouwwerken definitief benoemd worden tot monument.
Categorie: Structuralisme
Met 286 stemmen is de ‘Verhoevenwijk’ de grote winnaar in de categorie structuralisme. De wijk, ontworpen door Jan Verhoeven, is in 1977-1980 gebouwd. De structuur van de wijk is, vanuit de lucht gezien, een honingraat, die in alle richtingen uitgebreid kan worden. De architectuur grijpt terug op de Amsterdamse School, een bouwstijl uit de jaren ’20, met rode bakstenen, oranje dakpannen, siermetselwerk, erkertjes, poortdoorgangen en daken met ‘gebroken’ hoeken.
Categorie: Houtskeletbouw
De houtskeletbouwwijk in Doorslag (1979-1980) is winnaar met in totaal 253 stemmen. Over het functioneren van de wijk is in het ontwerp goed nagedacht. Er zijn woonerven ingevoegd, waardoor het autoverkeer stapvoets moet rijden. Sociale contacten worden gestimuleerd door gemeenschappelijke binnenruimtes met veel groen. De wijk doet denken aan een soort dorp of kleine stad en past goed in het beeld van de nieuwe stedenbouw in de jaren ’70, waarbij stedenbouwers terug wilden naar de menselijke maat. In de wijk wisselen lage en hoge woningen elkaar af. De kubusvorm, die kenmerkend is voor het structuralisme, zie je veel terug.
Categorie: Kantoorgebouwen
Het kantoorgebouw op Brugwal 1, gebouwd in 1980, is winnaar met 181 stemmen. Het is een goed voorbeeld van een kantoorcomplex uit het structuralisme. Het gebouw bestaat uit kleine, gestapelde eenheden en kan eindeloos uitgebreid worden zonder dat het hoofdontwerp aangetast wordt. Het grote kantoorgebouw heeft ook privéruimtes zodat medewerkers zich niet verloren voelen in het grote gebouw. Het kantoorgebouw met het groen eromheen vormen een mooie eenheid.
Categorie: Infrastructuur: bruggen
In de categorie bruggen was het een nek aan nek race tussen de Geinbrug & Doorslagbrug en de Blauwe Brug, gewonnen door de Blauwe Brug met 244 stemmen van de Geinbrug en Doorslagbrug (221 stemmen). De Blauwe Brug is gebouwd in 1979 en past in het systeem van Nieuwegein als groeikern; de stad moest goed bereikbaar zijn. Er waren brede overgangen nodig voor de al aanwezige waterwegen in de groeikern. Hiervoor werden markante en herkenbare bruggen ontworpen. De Blauwe Brug is een basculebrug, ook gebaseerd op een oud brugtype (ophaalbrug).
In de categorie bruggen was het een nek aan nek race tussen de Geinbrug & Doorslagbrug en de Blauwe Brug, gewonnen door de Blauwe Brug met 244 stemmen van de Geinbrug en Doorslagbrug (221 stemmen). De Blauwe Brug is gebouwd in 1979 en past in het systeem van Nieuwegein als groeikern; de stad moest goed bereikbaar zijn. Er waren brede overgangen nodig voor de al aanwezige waterwegen in de groeikern. Hiervoor werden markante en herkenbare bruggen ontworpen. De Blauwe Brug is een basculebrug, ook gebaseerd op een oud brugtype (ophaalbrug).
Categorieën: Religie & Hoogbouw
In de categorieën religie en hoogbouw heeft de stemming niet tot overtuigende winnaar geleid.
Categorie: Suggesties van de inwoners
Uit de suggesties van inwoners van Nieuwegein komt Cityplaza als grote winnaar uit de bus met 247 stemmen. De bouw van het stadscentrum is afgerond in 1985 naar een ontwerp van Jan Hoogstad. Het is verbouwd naar een ontwerp van Dok Architecten (afgerond in 2015). Cityplaza hoort echt bij de jonge stad Nieuwegein, zo blijkt uit de stemming.
Meer weten over het proces van dit project?
Kijk dan op ikbennieuwegein.nl/jongemonumenten.