Stap voor stap van auto- naar fietsstad

Het is eind jaren zestig, als Nieuwegein op de tekentafel ligt. Een tijd van technologische vooruitgang èn van individualisering. De eerste maanlanding, televisie voor iedereen, en minister-president Den Uyl die laat weten dat alle mensen, óók de arbeiders, recht hebben op een eigen auto voor de deur. Niet zo vreemd dus, dat Nieuwegein ontworpen wordt als autostad. 

Het fietsgebruik in Nederland nadert die jaren tot een dieptepunt. En terwijl Utrecht de Catharijnesingel dempt voor het kortste stukje snelweg van Nederland, bouwt Nieuwegein zijn ruim opgezette stadsautowegen. Brede autobanen leiden de nieuwe bewoners via de wijkwegen naar hun woonerven. Daar is volop parkeerruimte voor de Kevers, Kadetjes en Simca’s van hun eigenaren. Hun fietsen staan te verroesten in de schuur.

Rijden langs de kanalen
Nieuwegein start in 1971 natuurlijk niet vanaf nul. In de eeuwen daarvoor waren de waterwegen het belangrijkst; erlangs liepen zandwegen en jaagpaden waarover vrouwen, kinderen of paarden de zeilschepen voorttrokken. Begin 19^e eeuw ergerde Keizer Napoleon zich zo aan de slechte, modderige toestand van de weg langs de Vaartsche Rijn van Vreeswijk naar Utrecht, dat hij verordonneerde deze te bestraten. En dat gebeurde: de Route Imperiale no 2 was geboren.

Fietsers in het straatbeeld
De fiets was toen nog niet uitgevonden; die deed aan het eind van die eeuw zijn intrede in het straatbeeld. Begin 20^e eeuw werd de fiets het vervoermiddel voor bemiddelde jongemannen. Ook vrouwen waagden zich op de fiets, maar zo’n honderdtwintig jaar geleden vond men dat voor nette vrouwen en meisjes nog ongepast. Daarna ging het snel: vlak voor en vlak na de Tweede Wereldoorlog groeide het fietsgebruik enorm: zo’n 70% van de Nederlanders ging op de fiets naar het werk.

Betonplaten voor de fietser
De bruidsschat die Nieuwegein in 1971 meekreeg bestond uit enkele doorgaande provinciale wegen: IJsselsteinseweg, Utrechtsestraatweg en de huidige Herenstraat (toen nog Dorpsstraat). Asfalt voor de auto’s, betonplaten of tegelpaden voor de fietsers.

Met de bouw van de nieuwe stad komt daar een heel netwerk van stadsautowegen en wijkwegen bij: de stadsautowegen met hun “H-structuur”, alleen voor de auto’s, en de wijkwegen voor auto’s en fietsen samen.

Op de luchtfoto van de wijk Doorslag uit 1983 is die nieuwe structuur al goed te zien. De Sperwerlaan, die begin jaren tachtig als nieuwe ontsluitingsweg wordt aangelegd, is dan nog helemaal recht, maar wordt later opgenomen in de woonerfstructuur van de wijk Doorslag.

Het noordelijk deel heeft zijn rechte karakter behouden; het zuidelijk deel krijgt kronkels, en de doorgang naar de IJsselsteinseweg wordt later met een knip afgesloten voor autoverkeer.

Niet scheiden, maar mengen
Waar de stadsplanners in collega-groeikern Lelystad kozen voor een strenge scheiding van snel- en langzaam verkeer, kiezen de Nieuwegeinse ontwerpers voor menging. Vrijliggende fietspaden waren in het Nieuwegein van vijftig jaar geleden dun gezaaid; alleen in de fietstunneltjes onder de stadsautowegen had de fietser het tegelpad voor zich alleen.

• 

• 

Knippen in de kanalenroute
De doorgaande wegen langs het Merwedekanaal, de Gekanaliseerde Hollandsche IJssel en de Doorslag waren in het Nieuwegein van vijftig jaar geleden nog steeds in trek, want ze vormden de snelste verbinding tussen moederstad Utrecht en satellietstad Nieuwegein.

Begin negentiger jaren verandert dat: de Utrechtsestraatweg krijgt een ‘rising step’ waardoor doorgaand autoverkeer wordt geweerd; betonplaten maken plaats voor glad asfalt. Ook in Vreeswijk gebeurt iets soortgelijks: daar wordt bij de kruising met de Graaf Florisweg de route naar Vreeswijk alleen voor fietsverkeer toegankelijk. Met het reconstrueren van de Herenstraat en het zuidelijk deel van de Utrechtsestraatweg ontstaat – op het stuk Vreeswijksestraatweg na- een aanééngesloten autoluwe route voor fietsers langs het Merwedekanaal. Een grote verbetering!

Op de drukke doorgaande wijkwegen, zoals Batauweg, Roerdomplaan en Noordstedeweg, verandert echter niets. Daar scheidt slechts een stippellijn de fietsers van de auto’s.

Knippen in wijkwegen mislukt
Rond de eeuwwisseling zijn er zoveel klachten over geluidsoverlast, drukte en ongevallen op de wijkwegen, dat het paarse college in 1999 een plan lanceert om die wegen te knippen. Dit levert veel tegenstand op, vooral vanuit de middenstand. Winkeliersverenigingen zijn bang dat hun klanten uitwijken naar andere, concurrerende winkelcentra. Uiteindelijk stemt de gemeenteraad tegen en blijft alles bij het oude.

Hobbel- en bobbelgein
Verkeersveiligheid blijft echter een issue in Nieuwegein. “Duurzaam veilig”, het motto van het Rijk om de snelheid van het gemotoriseerde verkeer af te remmen, doet ook in Nieuwegein zijn intrede. Het maakt de tongen los in de stad en de gemeenteraad. VVD-gemeenteraadslid Edwin van Straten  schrijft in zijn column op pen.nl: “Natuurlijk kwam ook ons meest favoriete onderwerp van 2004 in veel van deze gesprekken aan de orde: hobbel- en bobbelgein, de drempels dus. Die slag hebben we als VVD verloren, wij hebben er nooit in geloofd, maar ze liggen er en nu dus moeten we er maar wat van maken”. In 2007 kopt pen.nl zelfs “Bijna 1 miljoen euro verspild aan drempels in Nieuwegein”.

Fietsbalans: de staat van de fiets in 2002
In het begin van het nieuwe millennium komt er meer aandacht voor de fiets in Nieuwegein. De gemeente geeft de Fietsersbond opdracht om te onderzoeken hoe het gesteld is met de fietsvriendelijkheid van Nieuwegein. Medewerkers van het landelijk bureau van de Fietsersbond voeren in 2002 samen met lokale vrijwilligers in 115 Nederlandse steden het onderzoek ‘Fietsbalans’ uit, waardoor het mogelijk is om soortgelijke steden met elkaar te vergelijken. Met een speciale meetfiets worden de routes tussen belangrijke bestemmingen in Nieuwegein geïnventariseerd op onder meer comfort en directheid. Ongevallencijfers en een enquête onder fietsers maken het beeld compleet.

Wat blijkt? Nieuwegein scoort goed op comfort (veel glad asfalt, weinig oponthoud) en stedelijkheid (belangrijke bestemmingen zijn dicht bij elkaar), maar de directheid voor fietsers is matig, de objectieve en subjectieve verkeersveiligheid is onder de maat en de fietsers zijn niet erg tevreden met het fietsklimaat. Het fietsgebruik is ook relatief laag. En Nieuwegeiners vrezen voor diefstal van hun fiets, als ze gaan winkelen in Cityplaza of hun fiets stallen bij tramhalte of sportclub.

Aanbevelingen zijn er ook: verbeter de concurrentiepositie van de fiets ten opzichte van de auto (onder meer door betaald parkeren voor auto’s in te voeren en gratis bewaakt stallen voor de fiets), markeer belangrijke fietsroutes en geef fietsers voorrang, zowel in beleid als op straat.

Gratis bewaakt stallen voor fietsers
Een belangrijke stap in het fietsvriendelijker maken van Nieuwegein is de invoering van het gratis bewaakt stallen voor fietsers in het centrum. De al bestaande fietsenstalling onder het oude gemeentehuis aan de Raadstede wordt in 2008 gratis; in maart 2009 opent de tijdelijke stalling aan de Ringstede en in 2011 wordt hier fietsenstalling De Snelbinder geopend. Deze stalling wordt ontworpen door Annemiek Bleumink en Donald Osborne. Zij winnen de prijsvraag voor jonge ontwerpers die de gemeente Nieuwegein heeft uitgeschreven.

Later volgt nog stalling De Fietspomp, en de tijdelijke stalling bij de markt in City-West. Deze laatste is sinds 2019 gesloten vanwege sloop van City-West. Het is de bedoeling dat hier een nieuwe stalling komt bij het tram- en busstation.

41% met de fiets

De fietsenstallingen zijn een groot succes. Inmiddels komt 41% van de Nieuwegeinse bezoekers van City met de fiets. Er is dan ook veel behoefte aan meer veilige stallingsmogelijkheden, zozeer dat de BOA’s pleiten voor het omvormen van autoparkeergarages naar fietsenstallingen.

Vrijliggende fietspaden
Ondertussen begint ook in Nieuwegein het besef te groeien, dat het mengen van snel- en langzaam verkeer toch niet zo’n slim idee is. Het voorbeeld van Houten, dat in 2008 en later, in 2018, Fietsstad wordt, doet goed volgen. Nieuwegein legt vrijliggende fietspaden aan langs de Symfonielaan en langs de Noordstedeweg. Hoewel dit laatste tweerichtingenfietspad omstreden is vanwege de vele uitritten van Cityplaza, heeft de fietser hier wel een eigen plek op de weg.

Op de andere wijkwegen blijft de fietser slechts door een streep verf gescheiden van het autoverkeer. In de loop der jaren wordt de kleur van de strook wel aangepast van zwart naar rood. Helaas heeft dit voor zowel objectieve als subjectieve veiligheid weinig effect: die blijft slecht. De wijkwegen worden nog steeds door veel te veel automobilisten als sluiproute gebruikt, er gebeuren relatief veel ongevallen en bewoners klagen over slechte oversteekbaarheid.

Barrières slechten
Opeenvolgende (D66)-wethouders schenken aandacht aan het oplossen van knelpunten voor fietsers. Bijvoorbeeld door de aanleg van het fietspad langs de Doorslag vanaf ’t Geinoord. Ook komt er een fietsdoorsteekje vanaf de Weg naar de Poort naar het fietspad langs de geluidswal.

Maar het mooiste voorbeeld van een herstelde verbinding en geslechte barrière is toch wel de Nieuwe Heemsteedsebrug bij de Plofsluis. Deze fietsbrug overspant het in 1982 verbrede Amsterdam-Rijnkanaal en verbindt de karakteristieke betonnen Plofsluis met de Overeindseweg en de Batterijen, beide onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De Heemsteedsekanaaldijk wordt als onderdeel van de Fietsfilevrijroute Houten – Nieuwegein voorzien van verlichting en fraai rood asfalt. Tourdirecteur Christian Prudhomme opent de brug in 2015 bij de start van de Tour de France in Utrecht.

Vind je weg met Fietsnet Nieuwegein
De weg vinden met de fiets is in steden met veel woonerven niet altijd even makkelijk. De kronkelige wegen maken het lastig om je te oriënteren. In 2003 dient de Nieuwegeinse Fietsersbondafdeling een burgerinitiatief in voor bewegwijzering van fietsroutes over autoluwe straten. Drie routes worden daarop door de gemeente bewegwijzerd.

In Houten ontwikkelt de plaatselijke Fietsersbondafdeling Fietsnet Houten: een ‘metrosysteem’ voor de fietser. Ook in Nieuwegein trekken Fietsersbond en gemeente samen op om zo’n 5000 lantaarnpalen van stickers te voorzien. Fietsnet Nieuwegein wordt in 2017 feestelijk geopend met een Color Bike Tour. Het feest vormt tevens de afsluiting van het eerste jaar Nieuwegein Fietst: een campagne voor fietsstimulering die in aangepaste vorm nog steeds voortduurt.

Fietsen en wandelen op nummer 1
Ook de afgelopen vijf jaar zijn er mijlpalen voor de fiets. De Structuurbaan en de Ravenswade hebben nu vrijliggende fietspaden, en fietsen en wandelen hebben in elk geval op papier de hoogste prioriteit in het mobiliteitsbeleid. De Fietsersbond Nieuwegein presenteert in oktober 2019 haar Fietsvisie Nieuwegein 2040, en biedt deze aan college en gemeenteraad aan. Ook krijgt Nieuwegein de komende jaren zijn eerste snelfietsroute langs Merwedekanaal en Doorslag. En of er straks geknipt wordt in de wijkwegen? Dat zou een mooie volgende stap zijn op weg naar Nieuwegein Fietsstad!

Clarion Wegerif is voorzitter van de Nieuwegeinse Fietsersbondafdeling en laat haar stem regelmatig horen in de raadszaal. In het begin van haar studie fysische geografie in 1979 woonde zij enkele maanden in Vreeswijk en zag vanaf haar fiets hoe Nieuwegein ontstond. Tussen 1991 en 1997 werkte ze bij de gemeente Nieuwegein als communicatieadviseur. Sinds 1992 is ze geworteld in de stad en ontdekt ze op de fiets, op kaarten en in archieven de bijzondere plekken van Nieuwegein.

Gehanteerde bronnen
Geschiedenis van het fietsen in Nederland 
Fietsvisie Nieuwegein 2040, Fietsersbond Nieuwegein